Ptaki Żerkowsko – Czeszewskiego Parku Krajobrazowego

Na terenie Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego wraz z przyległymi obszarami proponowanymi do włączenia do parku stwierdzono dotychczas 208 gatunków ptaków.

Wśród nich 17 odnotowano jedynie w czasach historycznych, tj. przed rokiem 1980 (niektóre nawet w XIX stuleciu).

Współcześnie odnotowano na terenie parku 153 gatunki lęgowe oraz 39 gatunków nie gniazdujących. Odnotowane wysokie bogactwo gatunkowe wynika niewątpliwie z różnorodności środowisk opisywanego terenu.

Bogato reprezentowane są ptaki wodne i błotne, związane z doliną Warty oraz ciągami środowisk podmokłych, stawów hodowlanych zlokalizowanych nad dopływami tej rzeki. Na uwagę zasługują zwłaszcza lęgowe: perkoz rdzawoszyi (13 par), kormoran (do 10-12 par), bąk (7 par), czapla siwa (kolonia ok. 80 par), okresowo gniazdujące: hełmiatka, błotniak stawowy (17 par), żuraw (9 par) i inne.

• Perkoz rdzawoszyi – wykryto 13 par: na stawach w Miłosławiu wyłącznie w kompleksie wschodnim 8 par, w dolinie Miłosławki – 2 pary, a pojedyncze na stawach: Lutynia, Raszewy i Podlesie.

• Kormoran– około Czeszewa gniazdowało 10-12 par kormoranów. Ponadto zaobserwowano po kilka osobników przesiadujących na zadrzewionej wyspie we wschodniej części stawów Miłosław. Pojedyncze kormorany widywano na stawach w Miłosławiu od początku lat 90.

• Bąk– w granicach parku wykryto 4 stanowiska terytorialnych samców: na stawach Raszewy – 2, a pojedyncze na stawach Lutynia i w części wschodniej stawów Miłosław. Ponadto 3 dalsze stanowiska zlokalizowano we wschodnim fragmencie doliny Miłosławki, a 2 – w jej zachodnim fragmencie.

• Czapla siwa– jedyna kolonia lęgowa zlokalizowana jest przy wschodniej granicy rezerwatu Czeszewo nad Wartą; w latach 1999 i 2000 naliczono tam po ok. 80 zajętych gniazd. Kolonia ta powstała w roku 1934, kiedy to zagnieździło się tam 6 par. Regularnie spotykana podczas przelotów i koczowania na stawach w Miłosławiu a zimujące notowano na Warcie w 1988 r. oraz w styczniu 1993 r. na stawach w Podlesiu.

• Hełmiatka– zaobserwowano gniazdowanie jednej pary na stawach w Miłosławiu.

• Błotniak stawowy– w granicach parku stwierdzono 11 par lęgowych. Największe skupienie (9 par) odnotowano w dolinie Miłosławki wraz ze stawami Miłosław. Pozostałe wykryto na starorzeczach Warty pod Pogorzelicą i Czeszewem oraz na stawach Lutynia, Raszewy i Podlesie.

• Żuraw– zlokalizowano 9 par lęgowych, wszystkie na terenie parku lub w bezpośrednim sąsiedztwie jego granic. Stanowiska gatunku znajdowały się: po dwie pary w lasach między Miłosławiem i Czeszewem oraz w widłach Warty i Lutyni, a pojedyncze w rejonie Czarnego Piątkowa, Rudek, Dębna, stawów Lutynia i między stawami Raszewy i Podlesie. W rejonie Czeszewa żurawie gnazdują już od lat 20 poprzedniego stulecia.

Teren parku jest ważną ostoją ptaków leśnych; obok gatunków gniazdujących lasach gospodarczych występują tu ptaki związane z wyłączonymi z użytkowania najstarszymi i w części chronionymi rezerwatowo drzewostanami liściastymi. Są to gatunki objęte ochroną strefową: bielik (1 para), kania ruda (4 pary) i czarna (1 para), bocian czarny (prawdopodobnie 4-5 stanowisk) oraz rzadkie w Wielkopolsce: trzmielojad (3 pary), kobuz (3 pary), siniak (6 par), zniczek (15 par), muchołówka mała (1-2 par) i szereg innych.

• Bielik– w latach 1985 – 1995 obserwowano w parku pojedyncze dorosłe i młode bieliki w okresie pozalęgowym, a w latach 1996 – 1998 widywano pojedyncze dorosłe również w porze lęgowej. Bieliki można spotkać w rejonie stawów Miłosław i lasów między Miłosławiem i Czeszewem. Przebywały tam dwa ptaki dorosłe i jeden młodociany.

• Kania ruda– stanowiska lęgowe występują w rejonie wschodniej części stawów Miłosław, nad Wartą pod Pogorzelicą, pod Śmiełowem oraz około stawów Podlesie. Pierwszymi danymi o gniazdowaniu kań rdzawych na terenie Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego są informacje o lęgach pod Czeszewem w latach 1958, 1959 i 1967.

• Kania czarna– dawniej około 1936,38 r. widywana była w pobliżu kolonii czapli siwej pod Czeszewem. Wyniki inwentaryzacji kań nad Wartą z lat 1994 i 1995 wskazywały na wygaśnięcie omawianego gatunku, jednak w 1982 r. widziano kanię nad wschodnią częścią stawów Miłosław. Od maja do lipca 2000 r. widywano regularnie pojedyncze osobniki między Czeszewem i Miłosławiem.
  Nieregularnie koło Podlesia, Śmiełowa i Pogorzelcy można spotkać kanie czarne i rdzawe.

• Trzmielojad– stwierdzono 3 pary lęgowe w zadrzewieniu między stawami Miłosław i Winna Góra, w lesie „Karpaty” oraz w pobliżu kolonii czapli pod Czeszewem.

• Kobuz – wykryto 3 pary lęgowe w rejonie wschodniej części stawów Miłosław oraz w okolicy Szczonowa i Lgowa.

• Siniak – odnotowano 6 stanowisk lęgowych. Trzy pary gniazdowały w widłach Warty i Lutyni, a dalsze trzy już poza parkiem.

• Zniczek– za stanowiska lęgowe uznano miejsca śpiewu w środowiskach odpowiednich do gniazdowania. Stanowiska lęgowe zlokalizowano bez wyjątku w luźnych kępach modrzewi bądź świerku, wewnątrz dojrzałych drzewostanów liściastych. Skupienie stanowisk stwierdzono w rejonie Miłosławia oraz w widłach Warty i Lutyni oraz pojedyncze koło Sarnic i w parku w Śmiełowie.

• Muchołówka mała– wykryto jedno stanowisko opodal rezerwatu Lutynia.
  Na uwagę zasługuje duża populacja dzięcioła średniego (przynajmniej 110 par).

• Dzięcioł średni– stwierdzono 21 stanowisk; wszystkie w granicach parku. Zauważalne skupienie stanowisk stwierdzono w widłach Warty i Lutyni, kolejne stanowiska stweirdzono wzdłuż południowego brzegu Warty między ujściem Lutyni i Dębnem, a pojedyncze – na północ od Czeszewa i w parku w Miłosławiu.

Dalsze gatunki gniazdują na obszarach użytkowanych rolniczo, na nieużytkach oraz obszarach zabudowanych.

Obecność stawów rybnych w Podlesiu i Raszewach stanowi dogodne miejsce rozrodu dla ptaków wodnych. Stawy są również ważnym miejscem odpoczynku i żerowania ptaków wodno-błotnych podczas wiosennych i jesiennych wędrówek.

Rozległe kompleksy leśne stanowią dogodne lęgowiska dla ptaków leśnych: regularnie gnieździ się 1-2 pary bociana czarnego, gniazdują również: kobuzy, krogulce, żurawie.

• Bocian czarny– pierwsza informacja o gniazdowaniu pochodzi z roku 1965, kiedy to odnotowano parę w nadleśnictwie Czeszewo. Spotykano je również pod Dębnem; ich stanowisko lęgowe znajdowało się pod Nowym Miastem, już poza granicami parku. Zaobserwowano parę lęgową w rejonie stawów Podlesie i Raszewy.

• Krogulec– wykryto 4 stanowiska lęgowe; trzy z nich zlokalizowane były w sąsiedztwie stawów Miłosław, a jedno pod Szczonowem. Ptaki te prowadzą skryty tryb życia.

• Dudek – na północ od Wału Żerkowskiego zlokalizowano 18 stanowisk tokujących samców oraz wzdłuż Warty w granicach parku 2 stanowiska.
  W roku 2002 lęgowego dzięcioła czarnego można było obserwować nawet w granicach miasta Żerkowa, a muchołówkę żałobną w roku 2003 w parku miejskim.

• Dzięcioł czarny– występuje nie tylko we wszystkich kompleksach leśnych na terenie parku, ale także w niedużych zadrzewieniach śródpolnych.
  W dolinie Warty można spotkać dzięcioły zielone, a koło Pogorzelicy w 1999 r. przebywał terytorialny samiec dziwoni.

• Dzięcioł zielony– na terenie parku zlokalizowano stanowiska 18 par, w tym jedną poza granicami parku. Dziesięć z nich znajdowało się w szeroko rozumianej dolinie Warty.

Na terenie parku w obrębie gminy Żerków żyje bocian biały.
Gniazda zlokalizowano w miejscowościach: Lubinia Mała – 2, Szczonów – 3, Gąsiorowi – 4, Lgów – 2, Bieździadów – 2, Przybysław – 3, Komorze – 4, Chwałów – 4, Żerniki – 2, Rogaszyce – 3, Kretków – 2, Stęgosz – 2, Parzewnia – 3, Lisew – 2, Ludwinów – 4, Dobieszczyzna – 2, Sierszew – 4, Żółków – 2, Antonin – 1, Raszewy – 3.

Podstawowe informacje o bocianie białym:
Jajo: kolor – białe z połyskiem; długość – ok. 74 mm; liczba jaj – 2-5 (wyjątkowo 1 lub 6); okres wysiadywania 33-34 dni.
Pisklę: puch-biały; nogi i dziób – ciemnoszare; przebywanie w gnieździe 54-63 dni.
Ptak dorosły: rozpiętość skrzydeł 200-220 cm; długość ciała 1 m; wysokość – 80 cm; masa ciała 3-4 kg.
Gniazdo: średnica 1-1,5 m (max 2 m); wysokość – zwykle 0,5-1,5 m; masa zwykle ok. 500 kg.

Lista gatunków ptaków Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego niewątpliwie zostałaby rozszerzona w przypadku podjęcia szczegółowych badań, zwłaszcza w północnej części parku (głównie rejon stawów Miłosław).

Więcej informacji o ptakach można znaleźć na stronie:
Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków

http://www.otop.org.pl/